Monday, July 1, 2013

Nau awm leh T.V. (ka fapa atanga ka hmuh ve dan)


Mi in fa tamtak enkawl seilian a tu leh tuchhuan te hmel hmu a an awm laiin fa pakhat chauh pawm hian hre ber awm zia zangin ziak ve leh tawp teh ang.

Fa te awm chawt tur hi chuan hman a ngai khawp mai. Tunlai chhanah hman tak hi kan vang tawh bawk sia, fa pakhat aia tam nei te tan lek phei chuan hman hi a theihloh tluk a ni deuh thaw.

Zir mi thenkhat chuan “T.V. hi nauawmtu-ah hmang suh” an tih laiin hmanloh chu har tak a ni. T.V. en a an tlei chhungin nu in hna tam tak a thawh hman tlat si avangin min tibuai lova an lo en theih chuan fuh ve deuh mai asin.

Chutih laiin an thil en erawh thlan fimkhur a tha.

Tunlaiah thenkhatin “Chhota Bheem - vai pathian thawnthu” tiin an sawisel a…vai pathian chanchin hriat hi keima ngaihdan chuan a pawina ka hre lo…powers an neih te pawh hi, anni aia Isua/Pathian powerful zawk zia hrilh hriat nan a tha letling ka ti…An sawisel lehna pakhat “an sap tawng hman a vai” tih hi kei chu ka sawisel miah lova. India ram kan awm chhung hi chuan vai accent (hing-lish) deuh pawhin lo tawng mah ila a pawina em em ka hre lo, mahse a duh lo tu tan chuan entir loh mai a tha.

A chhan chu hetiang an en atang hian accent hi an zir tak tak reng a. Example-ah ka fapa pe ta i la. Mak tak maiin Chhota Bheem hi a en duh lo tlat a, mahse sapram lam cartoon a en tawng chi (tawng chi han tih ah Tom&Jerry angah te hi chuan tawng awm em em lovin an chezia hi a ni deuh ber a) hi chu Ben10, Kid vs. Kat, Thomas and Friends, Mickey Mouse Club House, Pooh Bear etc etc. te hi a nia…an accent anga tawngin sap tawng a tawng nalh a, mahse an swear ang ten a swear ve leh zel thung a, “Cat” hi “khettt” a tih deuh tralhh tralhh laiin Ben10 te style takin engemaw hlekah “Oh mannn!” tih te a hrat em em bawk.

Ka fapa hian Disney Chanel ah Doraemon a en thin a, Hindi a dub vek ania. T.V. a cartoon chhuak zawng zawng-ah a en duh ber a ni tlat. Tunah hian Hindi hi a tawng hman nuam tih ber ania, a thiam lutuk, a grammar pawh a dik thlap a, a lam/thluk dan (accent) pawh a dik vek…hei hi pawi ka ti lovin ka lawm em em zawk…Mizo leh English te hi chu an thiam tho tho dawn a, India ram a kan awm chhung hi chuan Hindi thiam hi a pawimawh bakah kan kal thui tulh tulh a Hindi thiamloh chu buaina ral lenna a ni ringawt L.

Heti thleng chauh hi ziak hrih ang…nakinah remchang a la chhunzawm leh atan





Sunday, March 3, 2013

A fair bik lo e!


“St.  Pauls admission sang lutuk hi a dik lo, ti hniam ve rawh se, school dang admission nen a in to hleih lutuk” an ti sup sup a.

Khawvel khawi hmunah tak hian nge, ram changkang leh hausa a ni emaw ram hausa lemlo pawh ni se la, school tha ve deuh leh tha vak lo te, school hran hran-te hi, an admission man emaw an thla tin fee emaw a in an re re le?? School tha ah chuan a luh man a to mai chu thu dang nise  lut tur pawhin test chi hrang hrang te paltlang a ngai fo a ni lawm ni?

Bazar-ah pheikhawk lei turin kan kal a, a to deuh te, a tlawm deuh te a awm a. A to lei phak chuan an lei mai a, lei phak ve lo chuan a tlawm an thlang mai. A then a tlawm avangin pheikhawk nalh zawk leh a siamtu company pawh changkang leh lar zawk te siam chu “ti tlawm ve rawh se” kan ti ngawt ngai chuang hlei nem, “a nalh zawk bakah a tha zawk sia, a siamtu company pawh company lar ania, an ti to zawk anih hi” kan ti mai thin.

St. Pauls School that lohna hre em em leh sawi chhiat hrat deuh deuh te hi a lut ve lo te hi an ni chawk. St. Pauls a lut thin emaw lut mek emaw te hian an school chanchin an han sawi chang hian an fak mai a, school dang chhiatna an va sawi kher hi ka hre khat khawp mai, an school fak na an sawiah khan an duhtawk mai zel ania. Enga tinge school dang atanga zir chhuakte leh school dang a zir mekte hian St. Pauls hi an sawichhiat fo mai le? Kal dikloh na laite emaw tihsual te chu an nei ve em em ang a, mihring enkawl a ni miau va, mihring chu diklo thei kan ni bawk nen. Mahse an zirna school emaw zir thinna school emaw fak a duhtawk mai lova St. Pauls thatlohna an han sawi tel hram thin hi chu enge a chhan ni ang aw?

“An school naupang ho zia a mawilo lutuk, bus ah chuang se midang hmaizahna nei miah lovin bengchheng an siam a” an ti. Aizawl a school dang te hi an school bul-ah bus stand hmasa ber hi awm ve ta se, bus-ah khan an school naupang deuh hlir chuang khat ta thup se, an zia a mawi bik viau angem aw tih hi chu ngaihtuah tham tak a tling asin. Republic Day emaw Independence Day emaw a Sipai Lammual a function a school dang zirlaite an tei kual mai mai laia St. Pauls zirlaite hmun khat a an thu khawm thap thin te hi fakna ri hriat a va khat em.

Hetiang reng te hi chu a, a fair bik lo e!

Friday, November 19, 2010

Lunglen

Hmanah Pu Vanneitluanga ziah hi emni ka chhiar tak kha aww “lungleng mi chu nupui/pasal neih tawh leh tawhloh lam a ni lo, thla en te hian lung hi a leng vawng vawng mai a ni” tih lampang deuh a a ziah kha.

Mi lungleng mi ka ni e chu ka ti dawt bik chuang lova, ‘marawhchu ka han titi vel hian ‘mi lungleng mi tak i ni e’ titu hi ka tawng ta fo mai.

Mak ve deuh mai chu mihring nunna nei hi ka ngai ngai miahlo…ti ila dawt sawi ka ni awm sia..ka ngai khat khawp ti ila chu a dik chiah thung. Pawl 10 kan pass zawh khan pawl 11 zir turin a vawikhatna atan Mizoram ka chhuahsan ve a, ka chhungte ngai hian ka lung hi chhete eih hian zu han leng miah lova mawle. Hei hi hmangaihna ka neihloh luat vang nge? Ka hrethiam tawh bik lo.

Ka pi in kum 2000 September ni 19 a min boral san hnu khan ka ngai nasa ta em em thrin a, kha kha mihring ka ngaih ve tak tak intranna chu niin ka hria. Mahse min boralsan hnuah chauh a ni.

Chumi tih lovah chuan ka pasal hi (kan inneih hma atrang daih tawh khan) ka han ngai thei laileng khawp a, a chanchin ka sawi ngaithla peihlo kha chu kawm pawh ka kawm thra peih ngailo. Kan inneih hma kum 7 dawn kan inhriat chhung khan, mobile phone te kan neih ve tak hnuah pawh khan, min rawn phone a a hming ka mobile ah a rawn det zeuh zeuh hian ka lungphu te hi zuk la dang vek zel a mawle. A lo atchilh theih thrin ngar ngar teh e :D

Engpawhnise lunglen lam bawk chu sawi leh ta i la, ka lunglenna te hi mi tam tak chuan ho leh nep an ti thrin tih ka hria. Ka lung an len ve miau sia.

Ka lung ti leng em em tu threnkhat te chu:
1. Ni sat vel vawl ni a ralkhat a bawng bu ull ulll ri te, ar khuang al all ri te
2. Ruah a han sur a lei huh tantir rim nam veng veng te
3. Thla bial eng em em mai te
4. Krismas hla (kumtluan in ka ngaithla peih…ka lung hi an len em em ringawt)
5. Nihawi par…kumtawp dawn hnaiah nihawi par vul chukk ka hmuh hian ka lung a leng ziah
6. Chawlhni tlai…vairam ka awm tirh kum 12 kal ta atrang khan tun thleng hian Sunday tlai chawhnu lamah hian ka la nghilh dup ngei ngei

Friday, August 27, 2010

Ka zahna thin kha a va lo ho teih teih

Class 8 ah khan Section A, B, C, leh D te a awm a, kumtir school tan ni chuan section tin kawngka ah khan khami section a awm tur te hming list an lo tar a, mahni hming awmna zawngin kan buai ve nak nak hlawm khawp mai. Zah nen, laih nen, inti high school rap ve tawh tak bawk si kha.

“St. Pauls te chu thiamthei luhna alawm” an ti a, a then in “St. Pauls te chu a nei fate luhna a ni” te an ti bawk. A then chuan “Katholik nih phawt chuan luh a harsa lo” te an lo ti a. Ka thiamthei lo, a nei fa lah ka ni hek lo, Katholik kan ni lo zui. Mahse ka lut ve tho mai.

St. Pauls a kum thum lehkha ka zir chhung khan uniform kha a hlui ka hmang tluan thrak. Ka nuteii’n ka luh ve hma deuh kum khan pawl 10 a lo zir chhuak tawh a, a pawnfen, necktie, kawnghren, leh kawrlum hlui te kha lawm takin ka chhawm chhova, kamis erawh ka pi in bazar second-hand lane sangha zawrhna bulah min lei sak.

Pheikhawk pawh kha a thar kan lei a, Pu Chhuantea (kan thenawm) a mi te dawr (Eros Tailoring bul) ah kan lei a. Kha ka pheikhawk kha rubber nal ang deuh chi hi a nia. Mizoram ruah tui tam bawk si ah khan pawl riat kan zir kum tawp lamah phei kha chuan a chhip te kha a pawp deuh rouh a, ka va han zak thei tak em. A thar lei na man kan nei lo tih ka hriat avanga ka dil ngam loh te kha. Ka classmate thenkhat leh kan school a lut ve te pawh khan ka pheikhawk kha an en a, an in hrilhru thin tih ka hre reng. Mahse engmah tih theih ka nei si lo.

Mawza pawh kha a thar kan lei ve ngei. Mahse kum tawp kan thlen hnaih meuh kha chuan a elastic te kha a lo ruull ve ta deuh va, pen pah khan chawnah a tawlh thla perr perr thin a, ka chawnah rubber-band ka bun chhova, ka mawza tlang khan ka thleh hnan thin. Miin an hmu ang tih ka va hlau thei mai mai tak.

Vanneihthlak takin pawl 9 kan zir kum khan kan school khan Bata a mi Naughty-boy-shoe kha an kharchhawng (emawni) teuh mai a, ‘school a mi chauh pheikhawk lei tur, hemi bun lo chu hrem an ni ang’ an ti a, ka pheikhawk hmawr pawp pawh bun thei ta lovin pheikhawk thar chu kan lei ve ta a. Kha kha pawl 10 ka zir thleng ka ring ta.

Pawl 9 kan zir lai khan kum tawp lam deuhah school chung atangin kan tla thla zuiah. Ka thi dawn emaw an tih vek laiin Pathian khawngaihna zarah tun thleng ka la thaw ve zel a, mahse ka tlakna ah khan ka ha te ka sawh bal a. Dentures ka hmang te kha ka zak thei lutuk a, mi hian “ha lem a vuah” tih melh hian min melh in ka hre thin.

Pawl 10 kan zir kum tir lamah khan ka thiannu pakhat chu school dangah a insawn ta daih a. A kawrlum hlui kha min pe a, ka tan chuan lian deuh mahse kawrlum thar (hlui) ka nei kha ka lawm bawn tawp.

Kan han puitling chho a khawvel te kan hre zau ve zel a, khatih hun lai a uniform thar tha tak tak neih khan nun ah hian awmzia a lo neih thui loh zia ka han hmuchhuak chho ta zel chu ania. Chutah kan ngaihsan leh kan star em em movie star te leh zaithiam te, model tih ang reng te pawh hian an hmel tih that nan hian ha lem an lo vuah fer fur tih te ka han chhiar a.

Tikhan lo zak in hrehawm lo ti viau thin mah i la, thil nuam tam tak kha a awm ve tho va, ka ngaihtuah let leh pawh hian ka high school kal lai kha nuam ve tak chu a ni tho mai. Khatiang hun lai a ka zah leh hrehawm tih thinna kha tunah chuan ‘ho’ leh ‘nuihzathlak’ mai an chang ta. Engkim hian a hun te te hi an nei ve zel. Tunah chuan khatiang te kha a va han ho teih teih tawh tak.



Monday, August 16, 2010

kan rawt ve chhin

“Huiham! Mizoram vei hi chu a, awmzia a va han awm lo tak em” te kan han ti vel ah. Mizoram leh Mizo te ‘vei’ hi Mizo zingah kan tam khawp mai. Thianpa Zothana phei chuan “tlak duah hian awmzia a awm lo, sawi duh apiangin kan sawi a, ziak duh apiangin an ziak a, engmah a tak a tih awm mang si lo” te a ti fo. A sawi dik fu.

Mah re re se, mi tu emaw in an lo hman tangkai theih tak hlauh in rawtna tlem kan ziak ve leh hram teh ang.

Thalai dinhmun
“B.A. awm awl, M.A. awm awl” te kan tia, sorkar hna hnuai hnung ber pawl a kan ngaih Fourth Grade hna ruak hnawh khah in beisei ten kan in tlar cham pet put a. Hna ngaihsanawm lo a kan ngaih te hi thawh kan tum tlat lo. Hmanni chu facebook ah mi pakhat nen kan ram riang te lo that zawk nan tiin kan in hnial dun bap bap a “hna tam tak sorkar hna kher lo thawh mai tur” ti zawnga ka han sawi khan “hetiang hna te chu a tulna in a nan loh chuan tunge thawk duh ang” ti zawng deuh hlek hian a sawi a….hna neilo a awm a chhungte chawm hlawm nih baka tulna in a nan a awm dawn em mawni le???

Eizawnna/Sumdawnna rawtna

1. Istiri nawh
Vairam ah te chuan khawi khawi emaw kawng sir ah “istiri wallah” hi an awm fir fer kan hmu fo. An eizawnna hi capital invest tur a huphurhawm lutuk lo a sin.
(i) Meihawl istiri
(ii) Dawhkan
(iii) Dawhkan puanphah
(iv) Dawhkan chunga sarang engemaw zar tur
(v) Meihawl

Ti hian business a start nghal thei der.

Thawmhnaw nawh chhung te hi hun a duh ve reuh sia mi engemaw zat in hetiang hi an awm ngat chuan kan nawh tir duh ngei ngei ang.

2. Motor tifaitu
Motor nei hi kan tam tial tial a, a tihfai lam erawh kan hman lo tual tual thung. Helai mi motor tifai a inhlawh thin pakhatin min hrilh dan chuan thla khatah motor pakhat tihfai man cheng Rs. 200/- a hlawh thin. Zingah mi inah a va kal a, motor chahbi a la a, bucket ah tui a khai a, pawnchhia a nei bawka. Chumi hmang chuan motor chu a tifai a. Zing tin tihfai chuan tui tam tak nen a sil vak te kha chu a khat tawk chauhvin a ngai.

He eizawnna hi start dawn a mamawh te:
(i) Bucket
(ii) No pui
(iii) Pawnchhe pahnih (pakhat a huh tur, pakhat a ro tur)

A bak motor chhung vacuum fai an duh te nih chuan a vacuum cleaner te kha chu a motor neituten an ngaihtuah tur. Car chhung han brush fai vel na tur pawh motor neitu in a ruahman mai ang.

Mizo te hi chu kan ngam huai deuh bawk a Rs. 300/- emaw Rs. 400/- emaw in thla khat atan in chhiar ta se. Helai vaipa in tuk khatah motor 10 vel a tihfai theih chuan Mizo pawhin thei ve ngei turin ka ngai. Anih chuan Rs. 300/- pawh lo ti ta se, thla khatah Rs. 3000/- a hlawh der dawn a ni. Chu pawh zing hna thawh chauh a nia. A duh leh chhun lamah “istiri wallah” a ni tel thei bawk :D

3. Bawlhhlawh paih
Hei hi tunlai engtin nge tihdan ka hre chiah lova. Hmanah kha chuan bawlhhlawh paih motor kha a lo kal a, dar an rawn thing ri chhang chhang thin. Mahse kawngpui an a awm ve lo te tan chuan awmzia teh chiam a nei ngai lo.

Helai a mi bawlhhlawh paih tu hi zing tin an rawn kal a, bawlhhlawh zawng zawng kan pe a, thla khatah Rs. 50/- hlawh thin kha hmanni deuh khan an rate an san a Rs. 60/- an hlawh tawh :D. Bawlhhlawh kha kut a khawih vak pawh a ngai lo, saiip an rawn keng a, an hawng a, bawlhhlawh kan chhung lut mai. Kha a khawn khawm sa kha sorkar bawlhhlawh paihna ah a paih emaw bawlhhlawh paih motor lo kal hunah emaw a lo pe tawh mai dawn a ni. In tin in bawlhhlawh kan nei a, chhungkaw tin kha a customer an ni thei vek. In 100 atang pawhin khawn khawm se thla khatah chuan Rs. 6000/- a hlawh der. Hei phei hi chu hunbik em em pawh a ngai lo, chawei lai leh zanrei a nih ngawt loh chuan eng hunah pawh a va khawn thei.

Business start nan a mamawh te:
1. Saiip ruak 40/50 vel
2. Thela gaddi (thre-la gaa-ri) a neih theih chuan a hna a awlsam deuh saw tang

4. Thirchhia/Burchhia/Um
Hetah hi chuan saiip ruak chiah a mamawh. Mahse a customer lam hi a defined chiah lo thung a, vah kual tam te a ngai ang a. Chu bakah a thla tin lakluh tur hi chhut thiam mai a har deuh

Heng lo pawh hi tam tak a awm ang a, heng ka sawi te pawh hi sawiselna tur leh a thatlohna lai hria in awm teuh ang. Enge in ngaihdan min lo share ve re re teh u.

Heng ka sawi ang te hi thawk duh an awm chuan in an business start na tur thil eng eng emaw bakah khian rinawmna, taimakna, leh tumruhna chiah an mamawh tawh. Nu leh pa chawm hlawm nih ai chuan tha deuh mai a nia.


Friday, July 2, 2010

Ka hlimna thuruk ka hrilh ve ang che

"Aw Lalpa, chaw leh thil tinreng,
Min pek avangin ka lawm e.
I rawngbawl turin min pui la,
Isua Krista hming avangin, Amen."

Mizo zingah hian kan tawngtaidan emaw, tawngtai thiamdan emaw, hmasa ber han in zawt ta i la, "Aw Lalpa, chaw leh..." tih hi kan thiam hmasak ber ani deuh fur lo'ng maw?

He tawngtaina tawite kan sak thin hi a tam zawk chuan kan bai-haat a, kan sa liam puat mai a, a thu lam ngaihtuah em em lovin, tawngtailoh aia tawngtai tih ang deuh hi a ni ber mai.

"Zaninah min veng la,
Lalpa, kan thil hlauh a ta.
Vantirhkohten min veng rawh se,
Khua a var leh hma chuan, Amen."

Zan mut dawn tawngtaina hi kan han sa thiam chho leh a. Hemi kan thiam hi chuan Lal tawngtaina pawh kan thiam tawh tlangpuiin ka ring.

Chutah zing tawngtaina hi chu thiam lo pawh kan awm nual thung. Hetiangin:

"Ka chhandamtu nilengin,
Ka kiangah awm reng langin,
Sual lakah min hum fo rawh,
Thu tak sawi min zirtir rawh.
Thinlung thianghlim min pe la,
Thihna tihbai thlen hunah,
Isu, kei mi la ang che.
I hming ka fak fovang e, Amen."

Hetiang tawngtaina lam ka han sawi deuh duah na chhan chu. Tunlai ka nun leh ka hun tawn vel chungchang thil daih a nia.

"Tawngtai" han tih mai hian ka hriatthiam ve dan chuan "lawmthu sawina, chawimawina, leh dilna" te hi a awm in ka hria. Mahse mi tam zawk hian "tawngtai" kan han tih hian "dilna" lam hi kan bei uar-in "tawngtai" chuan "dil" tur ni hian kan in hre tlat in ka hmu a. Hei hi ka ngaihdan mai mai, a diklo maithei. Keima nihna thin chu a ni chiang bal bal.

Ka han tawngtai re re hian, "Aw Lalpa, chumi khami chu min chuti sak la, ... la, ... ang che, etc etc etc ...." tih lam hlir hi a ni thin.

Tun kum tir lam deuh khan tumkhat chu ka tawngtainaah hian "Aw Lalpa, I thu thu ni rawh se, nang lo lal ber la, I duh angin ro lo rel ang che aw" ka tia. A mak khawp mai, khami ni leh a hnu zelah khan ka nun kha a kal tluangin engkim kha a dik ta thlup thlup zel mai a. Ka rilru te te chuan, "E he!! ka bei fuh ngar ngar hle mai. Engmah dil tawh miahloh tur anih hi. I thu thu in han ti leh hmiah zel i la, kan hlim leh lawm duhtu ber a ni sia, nuam kan tih dan zawng deuhvin ro a rawn rel leh thlap mai ang" ka tia, duh ka neih deuh pawh kha ka dil duh ta re re lo mai a. Hahaha...ka phakar khawp mai. "I thu thu" hi ka han ti jaih jaih zel a, a tihchi zia kha ka man tlat tawh. Dil tawh dawn lo rengs, hi ni tawp mai ni :D .

Hemi hnu thla hnih velah khan aniang, ka rilru a ka tawngtai mawlh mawlh lai hian lawmthu sawina tur hi ka rilru ah a rawn lang a, "Lalpa, khatia min tih sak avang khan ka lawm lutuk ania" ka han ti chhin a leeee...."I thu thu" tih mai ai khan a thawk hlawk zawkin ka hria. Lawmthu sawi kha a lo powerful khawp a, engmah dil lo, i thu thu tih jaih jaih pah a lawmthu han sawi per per bawk kha chuan, duh ve deuh, dil chak et et, mahse dil tak loh te kha min rawn tih hlawhtlin sak leh ta par par mai. A van happening tek tek tak e awwww....Hetiang thuruk hi ka lo hre har lutuk hi pawi ka ti takzet. Mahse tunah chuan ka hre tawh bawk a, tawngtaidan style hi change let leh mai mai hi ka tum tawh lo re re :D.

Mahse, ka la man loh chu hei hi a ni ta a ni, "Chawimawina" hi....Engtin nge han tih dan vak tur ka hre tlat lova, a chang hi chuan ka rilru hian fakna hla te hi ka han sa ve a. A ri a ka sak chang lah hian ka zaithiamloh leh ka aw nalhloh em avang hian mi beng te a kham ang tih ka hlau bawk nen. Hei bak lo hian ka la chawimawi thiam tlat lo mai. A hre deuh in awm chuan suggestion min lo pe ta che u.

A bik takin "tawngtaina" ah hian engtin nge ka "chawimawi" ang? tih hi ka zawhna lian ber chu a ni a. Ka kap thelh deuh maithei. Chawimawi chu tawngtaina ah a tel lo zawk em ni? Chawimawi chu thiltih a lantir tur nge? Engtin nge? Min lo hrilh hre ve, please.

Monday, June 7, 2010

Kan Swimming Pool

India ram khawpui chu a ni ngei alawm, mahse nipui a han thaw a, khua a lum tan phat atang hian power supply hi a tho a ta thin a. Khaw lum a nasat pouh leh power cut a tam a, keini citizen lu mum, sorkar lam a thu nei ve lo ak zat-hnih hnuai lam tan hi chuan thlan hluam a, thinrim hlur a thut bak tih vak ngaihna a awm thin lo.

Hetiang hunah hian zirlaite hi an lainatawm lehzual in ka hria. Nipui zual lai hi final exam lai nen hian a in nang deuh zel mai bawk sia. Lehkha zir ngai bawk, eng awmlo bawk, khaw lum bawk. Rilru hi a bing mup mup duh viau ang.

Tun kum nipui do huai nan kan pa'n swimming pool lei a rawt a. Kan lei ve hmiah. A effective em em mai lehnghal a, a tihchi tak tak a ni.


Kan Lalengmawia hian nuam a ti ber mai. A ke hnuai dang lepp khawp hian tuiah a cheng peih mawle. A hmaa a chenna thin nen hi chuan a in nawm hleih ve hmel bawk em a ni.